‘Echt een buurtje’, dat Smaragdplein. Onderzoek naar gebruik & beleving van openbare ruimte
Er is elke dinsdag markt; er zijn twee supermarkten; er zijn kleine terrasjes; er was ooit een gift- en stenenshop (die weer verdween); er was ooit een Poolse winkel (die weer verdween); je kan er vlaaien eten bij Ali, pizza’s afhalen, pasfoto’s laten maken, er zijn twee bazaars; er is een hengelsportwinkel; er is te veel om op te noemen. We hebben het uiteraard over het Winkelcentrum Smaragdplein.
“De termen ‘arbeidersbuurt’, ‘arbeidersmensen’, ‘doorsnee Utrechter’ en ‘echt een buurtje’ vallen als het over het Smaragdplein gaat”. aldus een onlangs verschenen sociologisch onderzoek.
kracht & pracht
Via het wonderbaarlijke medium Twitter ontdekten we onlangs het wetenschappelijke onderzoek: Openbare ruimte als professionele opgave en alledaagse omgeving. Een analyse van zes geselecteerde plekken in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. (‘De kracht van prachtige openbare ruimten: gebruik en beleving van pleinen en winkelstraten in voor- en achterstandswijken’)
Het rapport is het resultaat van een sociaalwetenschappelijke analyse van gebruik en beleving van ‘secundaire’ openbare ruimte, oftewel: pleinen en straten die vooral op wijk- of buurtniveau een belangrijke functie hebben
Eén van die onderzochte prachtplekken, in deze 61 A4-tjes tellende, rapportage is dus ons geliefde Smaragdplein.(En éen van de door de onderzoekers van diverse universiteiten geraadpleegde bronnen was zowaar: “Kamps, W. (februari 2010) ‘Toen en nu. Winkelcentrum Smaragdplein’, in: Aanzet. Wijkkrant voor en door bewoners van Hoograven/Tolsteeg/Bokkenbuurt, 8, 36”. Zie: Aanzet Februari 2010, pagina 6)
Wilt u het complete NICIS-onderzoek (door Binken, S., Zuijderwijk, L.M.A., Burgers, J.P.L. & Van der Wilk, D. (2012) lezen, klik dan hier.
Hieronder citeren we een aantal passages over het Smaragdplein uit dat onderzoek:…
“Dit rapport is het resultaat van een sociaalwetenschappelijke analyse van gebruik en beleving van wat we zouden willen aanduiden als ‘secundaire’ openbare ruimte, oftewel: pleinen en straten die vooral op wijk- of buurtniveau een belangrijke functie hebben”
“Het vermijden van achterkantsituaties is vaak een belangrijke opgave bij het (her)ontwikkelen van een plein. Voor ontwerpers van de buitenruimte is het echter niet altijd mogelijk om daar een oplossing voor te vinden”
“Maar het is ook niet zo dat er helemaal niets aan gedaan kan worden, zoals een professional
laat zien: “Een oplossing kan liggen in het maken van gevels die van mensen zijn en die ook gebruikt
worden en waar je door de ramen ziet dat daar mensen achter werken. Vanuit dit principe kregen de winkels aan het Smaragdplein gevels met veel glas, waardoor men naar binnen kijkt,
dat je mensen ziet winkelen, lopen, dat er ’s nachts wellicht nog wat licht brandt en zo. In de
praktijk zie je dat supermarkten heel snel die gevels dichtplakken omdat het dan handig is daar aan de binnenkant weer rekken tegenaan te zetten”
“Veiligheid van openbare ruimte in de avond en nacht vraagt om extra aandacht. Extra verlichting draagt daaraan bij, maar daarnaast wordt gedacht aan het aanbieden van een gemengd woningaanbod grenzend aan de openbare ruimte waardoor mensen met verschillende leefstijlen en vooral leef ritmes worden aangetrokken en aan het combineren van verschillende functies (wonen, werken, winkelen) om zoveel mogelijk een 24-uurs toezicht te creëren.
Een achterkant komt niet altijd over als een achterkant: dat is – zowel letterlijk als figuurlijk –afhankelijk vanuit welk oogpunt gekeken wordt. De binnenplaats van de flats aan de Aquamarijnlaan en het Smaragdplein vormt een achterzijde voor de winkels, die er hun laad- en losplaats
hebben. De flats worden vanaf deze kant ontsloten, waardoor deze achterzijde eveneens als voorzijde fungeert”
“Op het Smaragdplein staat één kunstwerk, de Zonnegodin, van André Schaller uit 1969. De Zonnegodin lijkt niet direct een relatie met het huidige plein, de buurt of de lokale gemeenschap te hebben. Het is in de woorden van de architect een ‘tijdsbeeld’”.
géén hek
“Niet elke vorm van gebruik is even gewenst. Vooral het rondhangen van groepen
jongeren in de openbare ruimte ervaren veel mensen als onprettig of onveilig”.
“Op de Plantage in Utrecht zijn hekken geplaatst. Op het Smaragdplein is, na uitvoerige discussies, uiteindelijk geen hek geplaatst”
“Het hek dat de winkelstraat ’s nachts zou moeten afsluiten was vooral een wens van de winkeliers. Uiteindelijk is het hek er dus niet gekomen. Behalve overwegingen rondom openbaarheid, speelden verkeerstechnische en financiële redenen een rol”
gezellig?
“Dat dezelfde ruimte verschillende dingen kan betekenen voor verschillende gebruikers moge duidelijk zijn. Zo zegt een respondent over het Smaragdplein: “Positief aan het Smaragdplein is dat het er voor mij wel gezellig is, omdat ik de mensen ken”. Een ander over hetzelfde plein:
“Ik kom hier niet voor de gezelligheid. Ik ga hier bijvoorbeeld ook niet op het terras zitten. Wanneer ik gezelligheid wil dan ga ik de stad in, daar kan je echt onder de mensen zijn”.
“De termen ‘arbeidersbuurt’, ‘arbeidersmensen’, ‘doorsnee Utrechter’ en ‘echt een buurtje’ vallen als het over het Smaragdplein gaat”
ouderen & kinderwagens
“Leeftijd en geslacht behoren tot de kenmerken waarmee de respondenten gebruikers beschrijven. Zo zijn daar de ‘ouderen’ op het Smaragdplein, evenals ‘de studenten’ of ‘jongeren’. Ook gaat het hier om al dan niet allochtone ‘moeders met kinderwagens’ of worden groepjes ‘oudere vrouwen’ geobserveerd die samen over het plein lopen.”
option value
“Op het Smaragdplein is de jaarlijks terugkerende braderie aan de orde geweest. Gebruikers van het Smaragdplein noemen verder de organisatie van een jaarlijks terugkerend feest en activiteiten rond de feestdagen, zoals op Koninginnedag of tijdens Pasen”.
“Op het Smaragdplein lijkt de organisatie van activiteiten (potentiële) gebruikers te kunnen betrekken bij het plein: “Dan willen de mensen niet zo gauw meer naar de stad”. De levendigheid die hierdoor (tijdelijk) ontstaat, wordt veelal positief gewaardeerd. In de woorden van een respondent: “Dan heb je ook een gevoel dat het plein goed benut wordt”
“Niet altijd is even duidelijk of de respondenten zelf deelnemen aan de georganiseerde activiteiten. Het lijkt er sterk op dat de option value, oftewel de mogelijkheid om deel te nemen (zonder dat ook daadwerkelijk te doen), al tot de nodige tevredenheid stemt”
overlast
“De ervaring van overlast en criminaliteit kan verstrekkende gevolgen hebben voor hoe mensen de openbare ruimte gebruiken. Sommigen durven daardoor niet overal en altijd op bepaalde plekken te komen, waardoor de toegankelijkheid van de openbare ruimte in het geding komt”
“Meerdere gebruikers op het Smaragdplein zeggen gehoord te hebben van ‘pinovervallen’ en geven aan er liever niet ’s avonds of ’s nachts te pinnen”.
“Een winkelier vertelt dat op het Smaragdplein: “…gehandeld wordt, in het donker. Dan gaat de kofferbak open en worden er wat dingetjes overgegeven”.
Op het Smaragdplein wordt gesproken van ‘parkeerterreur’ als gevolg van een tekort aan parkeerplaatsen. Op de verschillende locaties is politie of een andere vorm van toezicht aanwezig. Over het algemeen wordt (meer) aanwezigheid van handhavers gewaardeerd. Toch geldt dit niet voor iedereen. Een respondent op het Smaragdplein vertelt: “Er zijn drie keer beveiligingsmensen langsgelopen. Ik denk dat het hier dus toch wel onveilig is”
schoon & heel’
“Gebruikers beoordelen de openbare ruimte zeer direct op de mate waarin die ‘schoon en heel’ is. Zo wordt bijvoorbeeld de aanwezigheid van (zwerf)vuil als negatief ervaren waardoor de verblijfskwaliteit van een plein kan worden aangetast”. “Met betrekking tot het Smaragdplein vallen in de interviews en observaties voornamelijk de winkelwagentjes op, die op het plein achtergelaten zijn” “Op het Smaragdplein wordt positief gereageerd op de laatste herinrichting: “Het is sindsdien gerenoveerd en het is er beter op geworden, iets netter en schoner denk ik”
geschiedenis
“Het Smaragdplein is in de jaren vijftig aangelegd als buurtwinkelcentrum, met winkels voor dagelijks gebruik, een bibliotheeken een postkantoor. De winkels bevinden zich in de plint van het Smaragdplein. Aan de ene zijde van het plein ligt een parkeerplaats. Aan de andere zijde ligt een opgehoogd plein dat ingericht is als verblijfsruimte en wekelijks de markt huisvest. Het winkelcentrum loopt goed, de eerste jaren na oplevering, en de Historische kring Tolsteeg-Hoograven noemt het, zij het achteraf, een van de “modernste winkelcentra van Nederland” (Kamps februari 2010).
In de jaren tachtig en negentig komen winkeliers in de problemen als gevolg van de economische crisis en het wegtrekken van de meer kapitaalkrachtige huishoudens naar andere delen van de stad. Het draagvlak voor de winkelvoorzieningen neemt daarmee af. Om deze neerwaartse spiraal tegen te gaan wordt in 1995 het Wijk Ontwikkelings Plan Hoograven-Tolsteeg opgesteld door onder andere de gemeente, lokale ondernemers en woningcorporaties uit de wijk. In het kader hiervan vindt aan het begin van het nieuwe millennium de uitbreiding van het winkelcentrum en de herinrichting van de openbare ruimte op het Smaragdplein plaats
(Website KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing – Utrecht, Hoograven). In mei 2004 wordt het winkelcentrum Smaragdplein opgeleverd (Kamps februari 2010).